اهمیت ید در نمک خوراکی

ید در نمک یک عنصر شیمیایی با عدد اتمی ۵۳ و نماد I است که به‌صورت عنصری و ترکیبی در طبیعت وجود دارد. این عنصر در منابعی مانند آب دریا، خاک، سنگ‌ها و گیاهان یافت می‌شود.

در مقابل، نمک خوراکی یکی از ضروری‌ترین ترکیبات مورد استفاده در رژیم غذایی روزانه انسان است که در تنظیم تعادل آب بدن، حفظ فشار خون و عملکرد مناسب سلول‌های عصبی و عضلانی نقش کلیدی ایفا می‌کند.

افزودن ید به نمک با هدف پیشگیری از بیماری‌هایی نظیر کم‌کاری تیروئید و گواتر انجام می‌شود. در این مقاله به بررسی اهمیت ید، تأثیرات آن بر سلامت، و روش‌های اندازه‌گیری میزان ید در نمک یددار با استفاده از تجهیزات و استانداردهای معتبر خواهیم پرداخت.

مقدمه

ید موجود در نمک یکی از مواد مغذی حیاتی برای عملکرد طبیعی بدن است که در ۸۰ سال گذشته تلاش‌های جهانی زیادی برای رفع کمبود آن صورت گرفته است. با این حال، میلیاردها نفر در سراسر جهان در معرض خطر کمبود ید قرار گرفته‌اند. مهم‌ترین منابع غذایی ید شامل مواد غذایی دریایی مانند میگو، صدف، ماهی‌های آب شور و جلبک‌های دریایی می‌باشد؛ همچنین برخی مواد غذایی دیگر مانند شیر، نان، جوانه گندم، تخمه کدو، تخمه سویا، کلم، قارچ، مرغ، گوشت و سبزیجات نیز حاوی ید هستند.

ید ماده‌ای معدنی ضروری برای تولید هورمون‌های تیروئید است که نقش مهمی در تنظیم متابولیسم و رشد بدن دارد. مکمل ید از طریق یدسازی نمک، یک استراتژی پایدار و مؤثر برای پیشگیری از کمبود ید محسوب می‌شود. مطمئن‌ترین راه برای تأمین ید مورد نیاز بدن، استفاده از نمک‌های یددار است. بسیاری از کشورها برنامه‌های غنی‌سازی نمک را اجرا کرده‌اند، اما کمبود ید هنوز یک مشکل عمده بهداشت عمومی است و نوزادان، کودکان و زنان باردار بیشترین خطر را دارند. مشکلات ناشی از کمبود ید شامل کم‌کاری تیروئید، گواتر و آسیب مغزی مرتبط با کم‌کاری تیروئید در نوزادان می‌باشد که این اختلالات می‌تواند به مشکلات بالینی منجر شود. برای اختلالات ناشی از کمبود ید، مصرف نمک یددار مهم‌ترین مداخله بهداشتی است.

کمبود ید در رژیم غذایی انسان موجب بیماری‌های گوناگونی می‌شود که در این بین، نمک‌های تصفیه شده به دلیل خلوص بالا میزان ید را بهتر و مدت زمان بیشتری حفظ می‌کنند. ید به نمک اضافه می‌شود تا کمبود ید در رژیم غذایی افراد جبران شود. با این حال، برای افرادی که در مناطقی با مصرف کافی ید زندگی می‌کنند، مصرف نمک یددار الزامی نیست و می‌تواند به سلامتی آن‌ها آسیب برساند. این موضوع در آزمایشگاه ایمن کیا صنعت که دارای استاندارد 17025 می‌باشد، به صورت دقیق کنترل و بررسی می‌شود.

نمک تصفیه شده یددار چیست؟

سدیم‌کلرید یا نمک که نام عامیانه شناخته شده بین مردم است، در طبیعت به دو صورت جامد (معدن نمک) و محلول در آب دریا وجود دارد. در نواحی مختلف ایران، معادن نمک به صورت کوه‌های نمک و نمک دریا دیده می‌شوند که به شکل بلورهای سفید مکعبی و دانه‌های بسیار ریز در طبیعت یافت می‌شوند. این محصول شکلی متبلور، شور مزه و بدون بو است که خواص ضد میکروبی دارد و به‌عنوان روشی متداول برای نگهداری مواد غذایی و جلوگیری از فساد آن‌ها استفاده می‌شود.

نمک تصفیه شده نمکی است که ناخالصی‌های نامحلول مانند فلزات سنگین و همچنین ناخالصی‌های محلول مانند آهک، شن و ماسه طی فرآیندی در کارخانه‌ها حذف می‌شوند. نمک تصفیه نشده به علت داشتن ناخالصی، می‌تواند در افرادی که سابقه بیماری‌های گوارشی، کلیوی و کبدی دارند و حتی در مصرف مداوم در افراد سالم، منجر به بروز ناراحتی‌های گوارشی، کلیوی، کبدی و کاهش جذب آهن در بدن شود. ید عنصری شیمیایی است که برای تولید هورمون تیروئید ضروری است.

هورمون تیروئید نقش مهمی در تنظیم فعالیت سلول‌های بدن دارد و برای سلامتی عمومی ضروری است. بنابراین، مصرف نمک یددار می‌تواند به حفظ سلامت بدن کمک کند. نمک خوراکی باید از نوع یددار و تصفیه شده باشد، چرا که نمک‌های تصفیه شده یددار به دلیل خلوص بالا، میزان ید را بهتر و به مدت زمان بیشتری حفظ می‌کنند. آزمایشگاه ایمن کیا صنعت با استفاده از تجهیزات استاندارد، اندازه‌گیری ید در نمک را با دقت و بر اساس استانداردهای روز انجام می‌دهد.

فرآیند تصفیه و یددار کردن نمک

فرآیند تصفیه و افزودن ید، همان روند تولید نمک یددار تصفیه‌شده از سنگ نمک یا آب دریا است.

تصفیه نمک:
نمک تصفیه شده از معادن نمک یا آب دریا استخراج می‌شود و در طی فرآیندهای شیمیایی و فیزیکی، ناخالصی‌ها و مواد معدنی غیرضروری از آن جدا می‌شود تا نمکی خالص حاصل شود.

افزودن ید:
پس از تصفیه، ترکیبات ید مانند یدات پتاسیم یا یدور پتاسیم به نمک خالص اضافه می‌شود تا فرآیند یددار کردن کامل شود.

آسیب های ناشی از کمبود ید

کمبود ید در درازمدت می‌تواند باعث کاهش عملکرد تیروئید و در نهایت منجر به اختلالات ناشی از کمبود ید (IDD) شود. این اختلالات رشدی و مغزی هستند که به دلیل گستردگی نقش هورمون‌های تیروئیدی در بدن، در دوره‌های مختلف زندگی منجر به عوارض متفاوتی می‌شوند. اندازه‌گیری ید در نمک نقش مهمی در پیشگیری از این آسیب‌ها دارد. برخی از مهم‌ترین پیامدهای کمبود ید به شرح زیر است:

• گواتر و کم‌کاری تیروئید
• افزایش مرگ‌ومیر نوزادان و خطر سقط جنین در مادران باردار
• اختلال در رشد مغز جنین، تولد نوزاد مبتلا به عقب‌ماندگی شدید جسمی و مغزی (کریتینیسم)
• ناشنوایی و اختلال در تکلم
• کوتاه‌قدی و کاهش رشد کودکان
• کاهش بهره هوشی، اختلال در قدرت یادگیری و افت تحصیلی
• خستگی و کاهش کارایی روزانه

آزمایشگاه ایمن کیا صنعت با بهره‌گیری از تجهیزات دقیق و استاندارد، خدمات مرتبط با سنجش ید در نمک را ارائه می‌دهد تا از بروز این اختلالات پیشگیری شود.

فواید استفاده از نمک یددار

پیشگیری از کمبود ید: ید برای تولید هورمون‌های تیروئیدی لازم است. با مصرف نمک یددار تصفیه‌شده می‌توان از کمبود ید و بیماری‌هایی مانند گواتر و کم‌کاری تیروئید پیشگیری کرد.

تقویت عملکرد مغز: ید نقش مهمی در توسعه و عملکرد صحیح مغز، به ویژه در دوران بارداری و کودکی دارد. کمبود ید می‌تواند منجر به مشکلات شناختی و تأخیر در رشد ذهنی کودکان ‌شود.

سلامت متابولیسم: به کمک ید، هورمون‌های تیروئیدی تولید می‌شوند که نقش کلیدی در تنظیم متابولیسم بدن دارند؛ مصرف کافی ید به حفظ انرژی بدن و تعادل متابولیک کمک می‌کند.

حمایت از سلامت باروری: ید برای سلامت سیستم تولیدمثل و بارداری مهم است. کمبود ید در دوران بارداری می‌تواند منجر به مشکلات جدی مانند نقص‌های مادرزادی و ایجاد اختلالات در رشد جنین شود.

ید یکی از عناصر ضروری برای ساخت هورمون‌های تیروئیدی T4 (تیروکسین) و T3 (تری‌یدوتیرونین) است که نقش مهمی در تکامل جسمی و شناختی افراد ایفا می‌کند. هورمون‌های تیروئید در رشد و تکامل جسمی و عصبی، حفظ دمای بدن، عملکرد طبیعی مغز و سلول‌های بدن، تولید انرژی، سوخت‌وساز مواد غذایی و همچنین در کنترل وزن تأثیر چشمگیری دارند.

اندازه‌گیری ید در نمک به‌عنوان یکی از خدمات تخصصی در آزمایشگاه ایمن کیا صنعت، به تضمین سلامت مصرف‌کننده کمک می‌کند.

روش تیتراسیون یدومتری برای اندازه‌گیری ید در نمک

اندازه‌گیری تیتراسیون غیرمستقیم یدومتری نوعی از تیتراسیون اکسایش-کاهش(ردوکس) است، که اندازه‌گیری ید شامل تیتراسیون غیرمستقیم ید آزاد می¬¬شود که در اثر واکنش با آنالیت است. با استفاده از تیوسولفات سدیم (Na2S2O3) معمولاً به عنوان یک عامل کاهنده به عنوان تیتراسیون اندازه‌گیری ید شناخته می‌شود. این تیتراسیون یک روش کلی برای تعیین غلظت یک عامل اکسید کننده در محلول است. از محلول نشاسته به عنوان شاخص (شناساگر) استفاده می‌شود به عنوان نشانگر می‌تواند به ایجاد تغییر رنگ واضح¬تر در نقطه هم‌ارزی یا پایانی (آبی تیره تا بی‌رنگ) کمک کند زیرا I2 که منتشر شد می‌تواند آن را جذب کند. این جذب باعث تغییر رنگ محلول از آبی تیره به زرد روشن در هنگام تیتراسیون با محلول تیوسولفات می‌شود.

تجهیزات و مواد مصرفی در آزمون میزان ید در نمک

• کلیه وسایل معمول آزمایشگاهی
• سولفوریک­اسید 2 نرمال
• سدیم تیوسولفات 0.005 نرمال
• یدور پتاسیم 10 درصد (وزنی/حجمی)
• معرف نشاسته یک درصد

 مراحل انجام آزمایش (روش کار)

از نمک خوراکی یددار به دقت 10 گرم وزن کنید سپس در کمی آب مقطر حل کنید و در یک بالن حجمی 50 میلی­لیتری به حجم برسانید و مخلوط کنید و در صورت نیاز صاف کنید. محلول را در یک ارلن مایر 500 میلی­لیتری در سمباده­ای بریزید. 1 میلی­لیتر سولفوریک­اسید 2 نرمال + 5 میلی­لیتر محلول یدور پتاسیم 10 درصد به آن اضافه کنید، محلول به رنگ زرد تبدیل می­شود در ارلن مایر را ببندید آن را به مدت 10 دقیقه در تاریکی قرار دهید، سپس ید آزاد شده را با تیوسولفات سدیم 0.005 نرمال تیتر کنید وقتی که رنگ محلول زرد رنگ شد، چند قطره شناساگر نشاسته یک در صد، به آن اضافه کنید و تا از بین رفتن رنگ آبی تیتراسیون را ادامه دهید.

(1میلی­لیتر تیوسولفات سدیم 0.005 = 0.1058 میلی­گرم ید)

v = حجم مصرفی تیوسولفات سدیم (میلی­لیتر)

W = وزن نمونه نمک (گرم)

R = ضریب تصحیح محلول تیوسولفات سدیم

I = مقدار ید (میلی­گرم در کیلوگرم)

واکنش آزمون

نتیجه ­گیری

ید یک عنصر طبیعی مورد نیاز برای بدن است که باید از طریق برنامه غذایی روزانه تامین شود. عدم وجود ید در آب و خاک کشور ما موجب شده است که هیچ کدام از محصولات غذایی قادر به تأمین ید مورد نیاز بدن نباشند. به دلیل میزان ید پایین موجود در مواد غذایی در مقایسه با میزان ید مورد نیاز روزانه بدن، مطمئن ترین راه برای تأمین ید کافی در کشور، استفاده از نمک یددار تصفیه شده است. استفاده از نمک تصفیه نشده به علت داشتن ناخالصی باعث بیماری های مختلفی می شود و حتی موجب کاهش جذب آهن در بدن می شود.

کمبود ید باعث بزرگی غده تیروئید می شود که بزرگی غده تیروئید را گواتر می نامند.

اندازه‌گیری ید در نمک در آزمایشگاه‌های تخصصی  ایمن کیا صنعت اهمیت بالایی دارد تا کیفیت نمک یددار تضمین شود.

پرسش و پاسخ­های متداول

-چگونه وجود ید در نمک را تشخیص دهیم؟

اگر روی بسته‌بندی نمک مقدار مواد معدنی نوشته نشده باشد، می‌توان با یک آزمایش شیمیایی ساده وجود ید را در نمک تشخیص داد. به طور معمول نمک‌هایی که حاوی ید هستند با مخلوط شدن نشاسته تغییر رنگ می‌دهند اما نمک‌های بدون ید تغییر رنگی ایجاد نمی­شود.

-آیا حرارت روی ید در نمک تاثیر دارد؟

در صورت استفاده از نمک در طبخ غذا، بهتر است آن را در انتها اضافه کنیم، زیرا ید موجود در نمک به حرارت حساس بوده و در صورت اضافه شدن در ابتدای پخت بخش زیادی از ید موجود از بین می رود.

-نمک یددار تصفیه شده چیست و چرا باید فقط از نمک تصفیه شده استفاده کنیم؟ برای حفظ ید در نمک بهتراست چه کاری انجام دهیم؟

نمک تصفیه نمکی است کاملا بهداشتی که هیچ ناخالصی­هایی در آن وجود ندارد. نمک خوراکی باید از نوع یددار و تصفیه‌شده باشد، زیرا این نوع نمک به دلیل خلوص بالا، ید را بهتر و طولانی‌تر حفظ می‌کند. نگهداری و ذخیره کردن نمک یددار برای مدت طولانی (بیشتر از یک سال) موجب از بین رفتن بخشی از ید آن می­شود. برای حفظ ید در نمک، باید نمک را دور از نور و رطوبت و در ظروف در بسته پلاستیکی، چوبی، سفالی و یا شیشه­ های رنگی و تیره نگهداری شود و برای اضافه کردن آن به غذا نمک را در انتهای پخت اضافه کنید تا ید موجود در نمک در حداکثر مقدار خود حفظ شود.

راه‌های ارتباط با ایمن کیا صنعت

برای دریافت خدمات آزمایشگاهی یا کسب اطلاعات بیشتر، می‌توانید از طریف ایمیل و با شماره زیر تماس حاصل فرمایید:

شماره تماس:02192009077

ایمیل info@iks.co.ir :

گرد آورنده : زهرا وکیل ­زاده

کارشناس بخش صنایع­ غذایی آزمایشگاه ایمن ­کیا­ صنعت